Cách trung tâm thành phố Huế 40 km về hướng Bắc, làng cổ Phước Tích mang trong mình vẻ đẹp nguyên sơ của một làng quê Việt Nam. Với vẻ hiền hòa, yên bình được bồi đắp hơn 500 năm nay từ dòng sông Ô Lâu huyền thoại bốn mùa trong xanh, bao bọc lấy ngôi làng, Phước Tích như một bức tranh quê đặc trưng không chỉ ở dáng dấp bên ngoài với cây đa, bến nước, sân đình… mà còn ở những trầm tích di sản và nét văn hóa mà những con người ở Phước Tích xây dựng và bồi đắp nên qua bao thế hệ.
Toàn cảnh làng cổ Phước Tích
Làng Phước Tích (xã Phong Hòa, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế) được thành lập khoảng cuối thế kỷ XV dưới thời vua Lê Thánh Tông - thời điểm nhà nước phong kiến Đại Việt mở mang cõi đất về phương Nam. Làng có diện tích đến khoảng 49 ha, là ngôi làng mang dấu ấn đậm nét của làng cổ Việt Nam và là một trong những ngôi làng tiêu biểu còn giữ được những yếu tố truyền thống còn lại trên lãnh thổ Việt Nam. Ngôi làng này không chỉ đơn thuần là làng quê gắn với sản xuất nông nghiệp mà ngôi làng này hội tụ được nhiều ý nghĩa cả về hoạt động kinh tế, văn hóa vật chất và văn hóa tinh thần. Đặc biệt là những yêu tố về nghề cổ truyền, cấu trúc làng, các kiến trúc tín ngưỡng và hoạt động văn hóa tinh thần vần còn được cư dân lưu giữ mang yếu tố truyền thống khá đậm nét. Năm 2009, làng cổ Phước Tích là ngôi làng thứ hai được công nhận là di sản cấp Quốc gia của Việt Nam.
Làng Phước Tích được bao bọc gần như toàn bộ bởi dòng sông Ô Lâu làm cho làng như một hòn đảo, quanh làng có di tích 12 bến nước tượng trưng cho 12 con giáp trong quan niệm của tuổi của phương Đông. Tên gọi đầu tiên của làng là Phúc Giang, với mong muốn của những cư dân đầu tiên đến đây lập làng là ở bên con sông nhiều phúc lộc. Đến thời khoảng thế kỷ XVII, làng được đổi tên thành Hoàng Giang, để nhớ đến dòng họ khai canh lập làng. Đến đầu thế kỷ XIX (thời vua Gia Long), với mong muốn của được tích lũy phúc đức cho con cháu mai sau, làng được đổi tên thành Phước Tích.
Hơn 5 thế kỷ hình thành, tồn tại và phát triển, trải qua các cuộc chiến tranh ác liệt và sự khắc nghiệt của thiên nhiên, nhưng ngày nay làng cổ Phước Tích vẫn giữ gìn gần như nguyên vẹn vẻ đẹp nguyên sơ của làng quê nông nghiệp cổ truyền Việt Nam. Đó là làng có phong cảnh hữu tình, không gian yên ả, với cây đa, bến nước, sân đình… Đặc biệt là vẫn gìn giữ được những giá trị di sản văn hoá quý giá của một làng quê nổi tiếng mà hiếm có làng quê nào ở Việt Nam còn lưu giữ được:
Thứ nhất, là quần thể di tích nghệ thuật kiến trúc dân gian độc đáo với 36 ngôi nhà rường cổ còn khá nguyên vẹn (gồm 12 ngôi nhà thờ họ, phái và 24 nhà ở của gia đình). Những ngôi nhà rường này đều trên 100 năm tuổi và được chạm khắc những họa tiết, hoa văn cực kỳ tinh xảo. Điều thú vị là những ngôi nhà rường trong làng dường như được quy hoạch từ trước, mỗi căn nhà rường đều có một khu vườn rộng và cách nhau bởi những hàng chè xanh thẳng tắp và luôn được cắt tỉa gọn gàng. Bên cạnh là làng nghề điêu khắc gỗ Mỹ Xuyên, chính những thế hệ thợ điêu khắc gỗ ở đây là những người đã góp phần tạo nên quần thể nhà rường ở Phước Tích tồn tại đến bây giờ.
Một ngôi nhà rường cổ tại Phước Tích
Thứ hai, làng còn lưu giữ di tích văn hóa Champa như: miếu Quảng Tế với tượng yoni cổ, miếu Cây Thị thờ nữ thần Po Nagar, bức phù điêu lá nhĩ bằng đá sa thạch… Hay văn hóa truyền thống của người Việt. Đó là đầu làng là miếu Đôi - hai ngôi miếu giống nhau là nơi thờ tự hai ông tổ nghề gốm của làng: miếu bên phải thờ Ngài Khai canh, miếu bên trái thờ Ngài Đào nghệ (Bổn Nghệ). Trong làng còn có miếu Cây Thị (còn gọi Miếu Bà) là chốn thờ tự linh thiêng của người dân trong làng. Sở dĩ có tên như vậy là do ngôi miếu này nằm dưới một gốc thị cổ thụ có tuổi thọ lên tới 700-800 năm. Làng còn có chùa Phước Bửu, miếu Quang Tế, đình làng Trung, miếu Âm hồn, đền Văn Thánh, Bà Giang, Con Cọp… hay khu mộ tổ của các dòng họ trong làng.
Miếu Cây Thị trong không gian làng cổ Phước Tích
Thứ ba, là dân làng vẫn còn lưu giữ được nghề làm gốm nổi tiếng đã hơn 500 năm với kỹ thuật nung bằng rơm, tạo ra những sản phẩm trứ danh. Những sản phẩm gốm được tạo ra từ làng Phước Tích từ xa xưa đã trở thành những sản phẩm quý để dâng lên cho vua chúa nhà Nguyễn. Đến nay, qua nhiều biến động của lịch sử, nghề làm gốm của người dân Phước Tích cũng dần được khôi phục, các sản phẩm gốm được sản xuất nhiều hơn để phục vụ nhu cầu của người dân trong vùng và các tỉnh thành lân cận khác. Ngoài ra, xung quang làng còn có 12 bến sông (nằm bên dòng sông Ô Lâu) tượng trưng cho 12 dòng họ đầu tiên đến khai phá vùng đất. Giờ đây vẫn có người dân vẫn giữ thói quen giặt rửa ở những bến sông như ngày xưa.
Làng cổ Phước Tích hình thành cùng với lịch sử của nghề làm gốm
Hiện nay, Du lịch Phước Tích có 09 loại hình dịch vụ du lịch với 40 người tham gia hoạt động gồm: dịch vụ tham quan nhà rường, lưu trú, ẩm thực, xe đạp, hướng dẫn viên, quảng diễn nghề gốm, làm bánh, giao lưu văn nghệ… Hệ thống nhà rường cổ có 11 hộ tham gia tiếp đón khách tham quan; 04 hộ kinh doanh lưu trú; 04 điểm phục vụ dịch vụ ẩm thực. Các dịch vụ hầu hết được phục vụ chu đáo, nhiệt tình, mến khách góp phần đáp ứng nhu cầu giao lưu, tìm hiểu văn hóa địa phương của du khách. Chính vì lẽ đó, hình ảnh du lịch Phước Tích đã được quảng bá rộng rãi trên các phương tiện truyền thông, Phước Tích trở thành điểm đến ngày càng hấp dẫn đối với khách du lịch đến tham quan và khám phá làng cổ Phước Tích.
Xem VR-360 Làng cổ Phước Tích (nguồn: khamphahue.com.vn)